Γιατί και πότε άλλαξαν τα ονόματα των χωριών;
Η λεγόμενη όμως και «γενιά του 30» νεώτεροι δηλαδή ιστορικοί μας έδειξαν ότι ακόμα και κάτω από τον ζυγό των Τούρκων, σκλάβοι, συνέχισαν να παράγουν ιδιαιτερότητα πολιτισμού, τέχνη και θεσμούς με τους ίδιους άξονες αναφοράς και τις ίδιες ιεραρχήσεις προτεραιοτήτων που χαρακτήριζαν ανέκαθεν την ελληνικότητα.
του Φάνη Ζουρόπουλου *
Σύμφωνα με τους περισσότερους ιστορικούς μας το τέλος του Ελληνισμού, το πότε δηλαδή τελείωσε ιστορικά ένας λαός που σημάδεψε με την παρουσία του την πορεία της ανθρωπότητας τοποθετείται στο 529μ.Χ. όταν ο Ιουστινιανός έκλεισε και τυπικά την τελευταία φιλοσοφική σχολή της Αθήνας, άποψη που υιοθέτησε και ο Κοραής. Αργότερα η έρευνα άρχισε να αλλάζει αυτή την άποψη και από τα τέλη του 19ου το τέλος του Ελληνισμού μετατέθηκε στην άλωση της Κωνσταντινουπόλεως από τους Τούρκους το 1453.
Η λεγόμενη όμως και «γενιά του 30» νεώτεροι δηλαδή ιστορικοί μας έδειξαν ότι ακόμα και κάτω από τον ζυγό των Τούρκων, σκλάβοι, συνέχισαν να παράγουν ιδιαιτερότητα πολιτισμού, τέχνη και θεσμούς με τους ίδιους άξονες αναφοράς και τις ίδιες ιεραρχήσεις προτεραιοτήτων που χαρακτήριζαν ανέκαθεν την ελληνικότητα. Και τότε μεταθέσαμε το ιστορικό τέλος του Ελληνισμού το 1833 όταν Βαυαροί και Κοραϊκοί συγκρότησαν το νεωτερικό ελλαδικό κρατίδιο, προγραμματικά αποκομμένο από την οργανική ιστορική του συνέχεια, με πολιτιστικές επιδόσεις μόνο στη μίμηση των δυτικών προτύπων και την ελληνική ταυτότητα μεταποιημένη σε φολκλόρ και ιδεολόγημα.
Μια άλλη εκτίμηση (του πατριάρχη Αθηναγόρα) ότι ο Ελληνισμός τελείωσε με την Μικρασιατική καταστροφή το 1922, δεν μπόρεσε να σταθεί ιστορικά και απορρίφθηκε απ’ όλους. Έτσι καταλήγουμε ότι ο Ελληνισμός τελείωσε ιστορικά το 1833 με την συγκρότηση του Ελληνικού κράτους, που σύμφωνα με τον Χρ. Γιανναρά μας υπέκοψε από τις ρίζες μας και μας έστρεψε στα δυτικά πρότυπα.
Τότε άρχισε να εκδηλώνεται η φολκλόρ αρχαιολατρία και με τους πρώτους νόμους για την διοικητική διαίρεση της χώρας άρχισαν να δανείζονται από την ελληνική αρχαιότητα ονόματα για τις περιφέρειες, τους νομούς, τις επαρχίες, τους δήμους και τους οικισμούς, παραβλέποντας τις παλιές ιστορικές ονομασίες.
Πολύ γρήγορα το όνομα Μοριάς αντικαταστάθηκε από την Πελοπόννησο, η Ρούμελη από την Στερεά, ο Έγριπος από την Εύβοια. Στο πρώτο διάταγμα της 3ης Απριλίου 1833, βλέπουμε τις πρώτες μετονομασίες επαρχιών. Αλλά και οι νεοδημιουργηθέντες Δήμοι πήραν αρχαιοελληνικά ονόματα (Αιγείρα (1836), Φελλόη). Βοστίτσα (Αίγιον), Καλάβρυτα (Κίναιθα, Τριπολιτσά (Τρίπολις), Σάλωνα (Άμφισσα). Αλλάζουν επίσης τα ονόματα των βουνών: Βοδιάς (Παναχαϊκό), Ζήρια (Κυλλήνη), Λιάκουρα (Παρνασσός), Χελμός (Αροάνια) κλπ.
Μέχρι το 1909, μετονομάστηκαν 23 οικισμοί. Και τότε γίνεται η μεγάλη τομή. Αποφασίστηκε η οργανωμένοι εθνική επιχείρηση για τον εξελληνισμό των ονομάτων των οικισμών με το διάταγμα «περί συστάσεως επιτροπείας προς μελέτη των τοπωνυμίων της Ελλάδος και εξακρίβωση του ιστορικού λόγου αυτών».
Μετά το τέλος των βαλκανικών πολέμων και υπό την πίεση κρίσιμων εθνικών θεμάτων το ελληνικό κράτος αποφάσισε τη μαζική ελληνοποίηση με την αλλαγή όλων των ονομάτων πόλεων και χωριών που δεν είχαν ελληνική ρίζα αλλά τουρκική, σλαβική, βλάχικη, αρβανίτικη ή που απλά ήταν κακόηχα, με το σκεπτικό ότι θα έπρεπε τα τοπωνύμια να συμβαδίζουν με την επίσημη γλώσσα, την ελληνική.
Για το λόγο αυτό συστάθηκαν νομαρχιακές επιτροπές από καθηγητές, εφόρους αρχαιοτήτων, απλούς δημόσιους υπαλλήλους, οι οποίοι ανέλαβαν επίσημα βάσει νομοθετικού διατάγματος του 1926 (που επικυρώθηκε με νεώτερο διάταγμα της 13ης Νοεμβρίου 1927 και με το ν. 4096/1929), το πατριωτικό καθήκον της μετονομασίας των ξενόφωνων ή κακόηχων ονομάτων συνοικισμών, χωριών και πόλεων, προβλέποντας μάλιστα και σχετικές νομικές κυρώσεις για τους παραβάτες.
Το 1915, με 61 μετονομασίες θεωρείται καλή χρονιά. Μεταξύ 1916 και 1919 σημειώνονται άλλες 65 μετονομασίες. Η χαμηλή παραγωγικότητα της επιτροπής ωθεί την κυβέρνηση, στις 10 Οκτωβρίου 1919, να υποχρεώσει την επιτροπή να προχωρήσει σε αναγκαστική συνεργασία με τους δασκάλους όλης της χώρας προκειμένου να προχωρήσει ο ελληνισμός. Μεταξύ 1920 και 1925, ανακοινώνονται μόνο 61 νέες μετονομασίες, λόγω της διεθνούς συγκυρίας, της συζήτησης περί μειονοτικών δικαιωμάτων και τις ανταλλαγές των πληθυσμών.
Οι επιτροπές που είχαν συσταθεί για τους σκοπούς αυτούς, στην προσπάθειά τους να αλλάξουν πλήθος ονομάτων έφτασαν συχνά σε τραγελαφικά αποτελέσματα. Γέμισαν τον χάρτη της Ελλάδας με 34 Καλλιθέες, 10 Αχλαδιές, 22 Μηλιές, 18 Πλατανιές, 21 Καστανιές, 14 Κερασιές, 25 Καλύβια, 11 Κεφαλόβρυσα κ.ο.κ.
Μέχρι το 1928, μετονομάζονται 2.500 περίπου οικισμοί! Τη χρονιά εκείνη πραγματοποιήθηκαν οι πρώτες αλλαγές ονομάτων στην περιοχή μας: Τα Αρφαρά ονομάστηκαν Αμπελόκηποι και η Βλοβοκά ονομάστηκε Αιγές. Μεταξύ 1929-1952 ακολουθούν 354 μετονομασίες. Τη πενταετία 1953-1957 σημειώνονται 760. Το 1955, ειδικά, ήταν η χρονιά της μαζικής αλλαγής στα ονόματα των χωριών μας, ήτοι: H Αράχοβα έγινε Εξοχή, η Βεργουβίτσα έγινε Μοναστήρι, η Σβυρού έγινε Όαση, η Βαλκουβίνα έγινε Άμπελος. Το 1957, η διαδικασία των μετονομασιών ολοκληρώθηκε (τοπικά) με τη Βερσοβά που έγινε Χρυσάνθιο.
Ανάμεσα 1958 και 1971 πραγματοποιήθηκαν άλλες 326. Έκτοτε οι μετονομασίες των οικισμών γίνονται σπάνιες.
Ωστόσο το υπουργείο Εσωτερικών εγκρίνει σποραδικά κάποια μετονομασία «βαρβαρόφωνου» οικισμού, όπως εκείνη των «Νέων Λιοσίων» σε «’Ιλιον», τον Σεπτέμβριο του 1994.
Πέραν όμως από την ιστορική αυτή αναδρομή, μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η έρευνα για το τι σημαίνουν εκείνα τα ονόματα, που, παρά την υποχρεωτική τους αλλαγή (μέσα από την εθνική πολιτική του περασμένου αιώνα) δεν λένε να σβήσουν από την λαϊκή ντοπιολαλιά και χρησιμοποιούνται αναλλοίωτα από γενιά σε γενιά για εκατοντάδες χρόνια.
Αυτό όμως θα αποτελέσει θέμα ειδικού σημειώματος.
* Ο Φάνης Ζουρόπουλος είναι τ. πρόεδρος της Ε.Ι.Ε.Τ. και εκτελεστικός πρόεδρος της Ένωσης Ευρωπαίων Δημοσιογράφων (Ε.Ε.Δ.)
zourop@otenet.gr
πηγή
Η λεγόμενη όμως και «γενιά του 30» νεώτεροι δηλαδή ιστορικοί μας έδειξαν ότι ακόμα και κάτω από τον ζυγό των Τούρκων, σκλάβοι, συνέχισαν να παράγουν ιδιαιτερότητα πολιτισμού, τέχνη και θεσμούς με τους ίδιους άξονες αναφοράς και τις ίδιες ιεραρχήσεις προτεραιοτήτων που χαρακτήριζαν ανέκαθεν την ελληνικότητα.
του Φάνη Ζουρόπουλου *
Σύμφωνα με τους περισσότερους ιστορικούς μας το τέλος του Ελληνισμού, το πότε δηλαδή τελείωσε ιστορικά ένας λαός που σημάδεψε με την παρουσία του την πορεία της ανθρωπότητας τοποθετείται στο 529μ.Χ. όταν ο Ιουστινιανός έκλεισε και τυπικά την τελευταία φιλοσοφική σχολή της Αθήνας, άποψη που υιοθέτησε και ο Κοραής. Αργότερα η έρευνα άρχισε να αλλάζει αυτή την άποψη και από τα τέλη του 19ου το τέλος του Ελληνισμού μετατέθηκε στην άλωση της Κωνσταντινουπόλεως από τους Τούρκους το 1453.
Η λεγόμενη όμως και «γενιά του 30» νεώτεροι δηλαδή ιστορικοί μας έδειξαν ότι ακόμα και κάτω από τον ζυγό των Τούρκων, σκλάβοι, συνέχισαν να παράγουν ιδιαιτερότητα πολιτισμού, τέχνη και θεσμούς με τους ίδιους άξονες αναφοράς και τις ίδιες ιεραρχήσεις προτεραιοτήτων που χαρακτήριζαν ανέκαθεν την ελληνικότητα. Και τότε μεταθέσαμε το ιστορικό τέλος του Ελληνισμού το 1833 όταν Βαυαροί και Κοραϊκοί συγκρότησαν το νεωτερικό ελλαδικό κρατίδιο, προγραμματικά αποκομμένο από την οργανική ιστορική του συνέχεια, με πολιτιστικές επιδόσεις μόνο στη μίμηση των δυτικών προτύπων και την ελληνική ταυτότητα μεταποιημένη σε φολκλόρ και ιδεολόγημα.
Μια άλλη εκτίμηση (του πατριάρχη Αθηναγόρα) ότι ο Ελληνισμός τελείωσε με την Μικρασιατική καταστροφή το 1922, δεν μπόρεσε να σταθεί ιστορικά και απορρίφθηκε απ’ όλους. Έτσι καταλήγουμε ότι ο Ελληνισμός τελείωσε ιστορικά το 1833 με την συγκρότηση του Ελληνικού κράτους, που σύμφωνα με τον Χρ. Γιανναρά μας υπέκοψε από τις ρίζες μας και μας έστρεψε στα δυτικά πρότυπα.
Τότε άρχισε να εκδηλώνεται η φολκλόρ αρχαιολατρία και με τους πρώτους νόμους για την διοικητική διαίρεση της χώρας άρχισαν να δανείζονται από την ελληνική αρχαιότητα ονόματα για τις περιφέρειες, τους νομούς, τις επαρχίες, τους δήμους και τους οικισμούς, παραβλέποντας τις παλιές ιστορικές ονομασίες.
Πολύ γρήγορα το όνομα Μοριάς αντικαταστάθηκε από την Πελοπόννησο, η Ρούμελη από την Στερεά, ο Έγριπος από την Εύβοια. Στο πρώτο διάταγμα της 3ης Απριλίου 1833, βλέπουμε τις πρώτες μετονομασίες επαρχιών. Αλλά και οι νεοδημιουργηθέντες Δήμοι πήραν αρχαιοελληνικά ονόματα (Αιγείρα (1836), Φελλόη). Βοστίτσα (Αίγιον), Καλάβρυτα (Κίναιθα, Τριπολιτσά (Τρίπολις), Σάλωνα (Άμφισσα). Αλλάζουν επίσης τα ονόματα των βουνών: Βοδιάς (Παναχαϊκό), Ζήρια (Κυλλήνη), Λιάκουρα (Παρνασσός), Χελμός (Αροάνια) κλπ.
Μέχρι το 1909, μετονομάστηκαν 23 οικισμοί. Και τότε γίνεται η μεγάλη τομή. Αποφασίστηκε η οργανωμένοι εθνική επιχείρηση για τον εξελληνισμό των ονομάτων των οικισμών με το διάταγμα «περί συστάσεως επιτροπείας προς μελέτη των τοπωνυμίων της Ελλάδος και εξακρίβωση του ιστορικού λόγου αυτών».
Μετά το τέλος των βαλκανικών πολέμων και υπό την πίεση κρίσιμων εθνικών θεμάτων το ελληνικό κράτος αποφάσισε τη μαζική ελληνοποίηση με την αλλαγή όλων των ονομάτων πόλεων και χωριών που δεν είχαν ελληνική ρίζα αλλά τουρκική, σλαβική, βλάχικη, αρβανίτικη ή που απλά ήταν κακόηχα, με το σκεπτικό ότι θα έπρεπε τα τοπωνύμια να συμβαδίζουν με την επίσημη γλώσσα, την ελληνική.
Για το λόγο αυτό συστάθηκαν νομαρχιακές επιτροπές από καθηγητές, εφόρους αρχαιοτήτων, απλούς δημόσιους υπαλλήλους, οι οποίοι ανέλαβαν επίσημα βάσει νομοθετικού διατάγματος του 1926 (που επικυρώθηκε με νεώτερο διάταγμα της 13ης Νοεμβρίου 1927 και με το ν. 4096/1929), το πατριωτικό καθήκον της μετονομασίας των ξενόφωνων ή κακόηχων ονομάτων συνοικισμών, χωριών και πόλεων, προβλέποντας μάλιστα και σχετικές νομικές κυρώσεις για τους παραβάτες.
Το 1915, με 61 μετονομασίες θεωρείται καλή χρονιά. Μεταξύ 1916 και 1919 σημειώνονται άλλες 65 μετονομασίες. Η χαμηλή παραγωγικότητα της επιτροπής ωθεί την κυβέρνηση, στις 10 Οκτωβρίου 1919, να υποχρεώσει την επιτροπή να προχωρήσει σε αναγκαστική συνεργασία με τους δασκάλους όλης της χώρας προκειμένου να προχωρήσει ο ελληνισμός. Μεταξύ 1920 και 1925, ανακοινώνονται μόνο 61 νέες μετονομασίες, λόγω της διεθνούς συγκυρίας, της συζήτησης περί μειονοτικών δικαιωμάτων και τις ανταλλαγές των πληθυσμών.
Οι επιτροπές που είχαν συσταθεί για τους σκοπούς αυτούς, στην προσπάθειά τους να αλλάξουν πλήθος ονομάτων έφτασαν συχνά σε τραγελαφικά αποτελέσματα. Γέμισαν τον χάρτη της Ελλάδας με 34 Καλλιθέες, 10 Αχλαδιές, 22 Μηλιές, 18 Πλατανιές, 21 Καστανιές, 14 Κερασιές, 25 Καλύβια, 11 Κεφαλόβρυσα κ.ο.κ.
Μέχρι το 1928, μετονομάζονται 2.500 περίπου οικισμοί! Τη χρονιά εκείνη πραγματοποιήθηκαν οι πρώτες αλλαγές ονομάτων στην περιοχή μας: Τα Αρφαρά ονομάστηκαν Αμπελόκηποι και η Βλοβοκά ονομάστηκε Αιγές. Μεταξύ 1929-1952 ακολουθούν 354 μετονομασίες. Τη πενταετία 1953-1957 σημειώνονται 760. Το 1955, ειδικά, ήταν η χρονιά της μαζικής αλλαγής στα ονόματα των χωριών μας, ήτοι: H Αράχοβα έγινε Εξοχή, η Βεργουβίτσα έγινε Μοναστήρι, η Σβυρού έγινε Όαση, η Βαλκουβίνα έγινε Άμπελος. Το 1957, η διαδικασία των μετονομασιών ολοκληρώθηκε (τοπικά) με τη Βερσοβά που έγινε Χρυσάνθιο.
Ανάμεσα 1958 και 1971 πραγματοποιήθηκαν άλλες 326. Έκτοτε οι μετονομασίες των οικισμών γίνονται σπάνιες.
Ωστόσο το υπουργείο Εσωτερικών εγκρίνει σποραδικά κάποια μετονομασία «βαρβαρόφωνου» οικισμού, όπως εκείνη των «Νέων Λιοσίων» σε «’Ιλιον», τον Σεπτέμβριο του 1994.
Πέραν όμως από την ιστορική αυτή αναδρομή, μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η έρευνα για το τι σημαίνουν εκείνα τα ονόματα, που, παρά την υποχρεωτική τους αλλαγή (μέσα από την εθνική πολιτική του περασμένου αιώνα) δεν λένε να σβήσουν από την λαϊκή ντοπιολαλιά και χρησιμοποιούνται αναλλοίωτα από γενιά σε γενιά για εκατοντάδες χρόνια.
Αυτό όμως θα αποτελέσει θέμα ειδικού σημειώματος.
* Ο Φάνης Ζουρόπουλος είναι τ. πρόεδρος της Ε.Ι.Ε.Τ. και εκτελεστικός πρόεδρος της Ένωσης Ευρωπαίων Δημοσιογράφων (Ε.Ε.Δ.)
zourop@otenet.gr
πηγή
Σχόλια