«μετατροπή μιας μικρής επαρχίας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, δηλαδή ενός μουσουλμανικού κράτους, σε ένα σύγχρονο ευρωπαϊκό κράτος»

Οι «ακατανόητοι» Ελληνες
Του Ηλία Μαγκλίνη

Στον επίλογο του εξαιρετικού βιβλίου του «Τα κακομαθημένα παιδιά της Ιστορίας. Η διαμόρφωση του νεοελληνικού κράτους 18ος - 21ος αιώνας» (εκδ. Πόλις), ο καθηγητής Κώστας Κωστής υπογραμμίζει τον βασικό άξονα του βιβλίου: τη «μετατροπή μιας μικρής επαρχίας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, δηλαδή ενός μουσουλμανικού κράτους, σε ένα σύγχρονο ευρωπαϊκό κράτος». Η πρόταση έχει τη σημασία της κυρίως για τη διατύπωσή της: συνηθίζουμε να μιλάμε για «τουρκοκρατία» ή για «τετρακόσια χρόνια σκλαβιάς», έχω όμως την αίσθηση ότι όπως το διατυπώνει ο κ. Κωστής είναι πιο ακριβές (και πιο οδυνηρό, για ορισμένους από εμάς έστω...). «Μουσουλμανικό κράτος» η Ελλάδα κάποτε - με χριστιανούς κατοίκους βεβαίως. Δεν πρόκειται όμως για τον χριστιανισμό των Δυτικοευρωπαίων. Οπως γράφει ο Κ. Κωστής, ο χριστιανισμός των Ελλήνων «δεν έπαψε ποτέ να αντιπροσωπεύει το σχίσμα, δηλαδή μιαν ιδιαιτερότητα σε σύγκριση με τις δυτικοευρωπαϊκές αντιλήψεις, όχι πάντοτε συμπαθή, και ακόμη λιγότερο κατανοητή». Κι όμως, αυτοί οι «ακατανόητοι» Ελληνες θεωρήθηκαν από τους Δυτικοευρωπαίους «θεμέλια του πολιτισμού τους», «σύνδεση με ένα παρελθόν στο οποίο η Ευρώπη βλέπει τις ρίζες της δικής της ταυτότητας».

Μουσουλμανικό κράτος, λοιπόν, με έναν μάλιστα «όχι και τόσο συμπαθή» αν όχι «ακατανόητο» χριστιανισμό, ο οποίος, μέσα στον υποβλητικό, ποιητικό μυστικισμό του, μοιάζει να αντιμετωπίζει τον επίγειο κόσμο εχθρικά, καχύποπτα, με μισό μάτι. Ετσι, αυτό που για μια δυτικοευρωπαϊκή χώρα, δηλαδή η μεταπήδηση σε ένα «σύγχρονο ευρωπαϊκό κράτος», θα ήταν ένα μικρό βήμα, για την Ελλάδα δεν θα μπορούσε παρά να είναι ένα άλμα - για πολλούς Ελληνες μάλιστα, ένα άλμα στο κενό...

Είναι βέβαια ευρύτατα διαδεδομένη η αντίληψη ότι το οθωμανικό παρελθόν αποτέλεσε το κύριο αίτιο για την τερατογένεση που λέγεται «ελληνικό κράτος». Αυτή η αντίληψη υπονοεί την εγκαθίδρυση μιας νοοτροπίας, μιας «ανατολίτικης», «οπισθοδρομικής» κουλτούρας, η οποία, εν πολλοίς, είναι το μεγάλο μας βαρίδι. Είναι; Δυσκολεύομαι να το πιστέψω ή τουλάχιστον ότι είναι μόνον αυτό: τα Επτάνησα, για παράδειγμα, που δεν υπέφεραν από τον περίφημο τουρκικό ζυγό, αλλά αντίθετα βρέθηκαν στην επιρροή της αναγεννησιακής Ιταλίας, δεν είναι σε καλύτερη κατάσταση από την υπόλοιπη χώρα. Για να μη σχολιάσουμε την αλματώδη ανάπτυξη του τουρκικού κράτους κατά τα δέκα τελευταία χρόνια - και παρά τα γνωστά, σοβαρά πολιτικά και κοινωνικά προβλήματα και με τον διχασμό ανάμεσα στους «κεμαλικούς» και τους «νεο-οθωμανούς». Πέρα όμως από τους κρατικούς μηχανισμούς, η σχέση του μέσου Τούρκου πολίτη, π.χ., με τον δημόσιο χώρο, η αντίληψη και ο σεβασμός του απέναντι σε αυτό που συνιστά δημόσιο χώρο, μοιάζει πιο «ευρωπαϊκή» από αυτή του μέσου Ελληνα ο οποίος, έως πρόσφατα τουλάχιστον, αντιμετώπιζε τον δημόσιο χώρο σαν προσωπική του λεία, σαν λάφυρο.

Μετά την κρίση, και μέσα από το άκρως σχηματικό δίπολο «μνημόνιο-αντιμνημόνιο», το πρώην «μουσουλμανικό κράτος» με τους «ακατανόητους» χριστιανούς κατοίκους, συνάμα όμως θεμέλιο της «ευρωπαϊκής ιδέας», μοιάζει να ασφυκτιά για μια ακόμη φορά κάτω από τα χρόνια υπαρξιακά του βαρίδια. Το μόνο βέβαιο είναι ότι δεν αρκούν τα λογιστικά και οι αριθμοί για να ισορροπήσουμε κάποτε.
πηγή